overgang
overgang: 10 praktische tips & nuttige informatie
Wat is de overgang?
De overgang is een veel gebruikt woord voor de menopauze. Het is de periode waarin het lichaam van de vrouw in vruchtbaarheid afneemt en waarbij de vruchtbaarheid ten slotte verdwijnt. De vrouw wordt onregelmatig ongesteld tot er een moment komt dat de menstruatie helemaal is beëindigd. De eierstokken verliezen de capaciteit om oestrogeen en progesteron te produceren. Deze hormonen zorgen voor de regelmatige menstruele cyclus. Het oestrogeen zorgt tevens voor de eisprong.De menopauze is een periode die geleidelijk begint met een perimenopauze. Sommige vrouwen zitten al in een perimenopauze rond het 35ste jaar. Deze periode kan lang duren, maar gemiddeld duurt ze 5 jaar. In deze periode merkt de vrouw dat ze onregelmatig menstrueert, waarbij het bloedverlies soms bijna wegblijft en soms juist heviger dan normaal is. Sommige vrouwen ervaren meer last, bijvoorbeeld omdat de menstruatieperiode pijnlijker aanvoelt. De postmenopauze is de periode na de menopauze. Het lichaam heeft zich dan aan de nieuwe situatie gewend.
De overgang is een periode dat begint bij de gemiddelde vrouw rond de 45-jarige leeftijd tot de leeftijd van 60 is bereikt. De gemiddelde Europese vrouw ervaart de menopauze als ze 51 of 52 jaar oud is. Het kan zijn dat een vrouw door ziekte of andere oorzaken eerder in de overgang komt. De meeste vrouwen ervaren tijdens de overgang lichamelijke klachten. De meest bekende klacht is de opvlieger. Dit is een plotselinge aanval van hitte die zich vanuit het midden van het lichaam verspreidt naar de nek en het gezicht. Het hart gaat tijdens een opvlieger sneller kloppen en de vrouw gaat transpireren. Veel vrouwen hebben daarnaast ook geestelijke klachten tijdens de overgang. Ze voelden zich prikkelbaar, hebben last van stemmingsstoornissen en kunnen zich heel angstig voelen.
Vrouwen rond de 50 jaar kunnen zelf goed aanvoelen wanneer ze in de overgang zitten. Ze krijgen te maken met de typische overgangsklachten en de menstruatie blijft uit. Een arts kan een bloedonderzoek op hormonen uitvoeren om vast te stellen of een vrouw in de overgang is of dat deze zich binnen korte tijd zal aandienen. Een dergelijk bloedonderzoek wordt gedaan bij vrouwen die overgangsklachten hebben, maar nog geen 40 jaar oud zijn.
Depressiviteit
Een vrouw krijgt in de periode van de overgang heel wat voor haar kiezen. Allereerst is daar de natuur die haar vruchtbaarheid van haar afneemt. De kinderen verlaten het huis, waardoor haar rol als moeder komt te vervallen. Voor veel vrouwen is het ook de tijd dat de partner thuis mag blijven vanwege het bereiken van de pensioensgerechtigde leeftijd. De rollen thuis zullen moeten worden aangepast. Tel daar de overgangsklachten bij op als opvliegers, lusteloosheid, stemmingswisselingen. Deze omstandigheden en klachten kunnen bijdragen aan het ontstaan van een depressie.Heftige overgangsklachten kunnen vaak goed worden behandeld met medicijnen. Wanneer de lichamelijke ongemakken verdwijnen, kunnen de meeste vrouwen de nieuwe dagelijkse omstandigheden ook vaak weer beter relativeren. Houden de depressieve gevoelens echter aan, dan is het zaak hulp te zoeken via de huisarts. Lichte vormen van depressie kunnen worden behandeld met ondersteunende gesprekstherapie of psychotherapie. In een aantal gevallen wordt antidepressiva voorgeschreven. Als de antidepressiva niet helpt, dan kunnen hormonale medicijnen tot een gewenst resultaat leiden, zeker wanneer er sprake is van ernstige overgangsklachten.
Hormonale medicijnen
Vroeger werden overgangsklachten over het algemeen behandeld met hormonale medicijnen. Dat zijn medicijnen die oestrogene en progesteron hormonen bevatten. Tegenwoordig is men echter wat terughoudend. De arts schrijft nu alleen een hormonaal medicijn voor als de kwaliteit van het leven van de vrouw door haar klachten zo slecht is, dat de voordelen van het hormonale medicijn in ieder geval groter is dan de eventuele nadelen.Ook wanneer er sprake is van een te vroege overgang (zie informatie tip 9) worden deze medicijnen voorgeschreven. Wanneer er sprake is van botontkalking voor het bereiken van de leeftijd van 55 jaar, is het eveneens gebruikelijk een hormonaal medicijn voor te schrijven.
Overgangsklachten kunnen met hormonale medicijnen worden behandeld. Er zijn ook alternatief hormonale medicijnen. Dat zijn medicijnen die geen hormonen bevatten, maar die wel het effect van echte hormonen op het lichaam hebben. Een arts kan ook kiezen voor een geneesmiddel dat niet direct wordt gebruikt voor het behandelen van de overgangsklachten, maar die als neveneffect overgangsklachten aanpakken. Dit zijn medicijnen tegen een verhoogde bloeddruk of tegen depressiviteit. Ten slotte zijn er ook de plantaardige middelen die zwak werkende hormonen bezitten.
Een arts zal geen hormonale medicijnen voorschreven wanneer de patiënte borstkanker heeft (tenzij de klachten van de overgang ernstig zijn), trombose heeft of heeft gehad, of lijdt aan een nierziekte (waardoor het medicijn niet kan worden afgebroken). Hormonale medicijnen hebben mogelijke bijwerkingen als het vasthouden van vocht, hoofdpijn, misselijkheid en onwillekeurig vaginaal bloedverlies.
Langdurig gebruik van hormonale medicijnen kan eventueel complicaties veroorzaken als een kleine verhoogde kans op trombose (na minmaal 1 jaar gebruik), een kleine verhoogde kans op borstkanker (na meer dan 5 jaar gebruik)en een zeer kleine verhoogde kans op eierstokkanker. Vraag daarom aan de arts voldoende informatie over de voor- en nadelen als deze hormonale medicijnen voorschrijft.
Incontinentie
Veel vrouwen krijgen er op de leeftijd tussen 40 en 60 jaar last van: onwillekeurig, niet te beheersen urineverlies. Vaak gebeurt het bij inspanning: als je moet lachen of hoesten. Het urineverlies wordt veroorzaakt door een drukverhoging in de buik, waardoor de bekkenbodemspier moeite heeft de urineleiding afgesloten te houden. Langdurende bevallingen kunnen de oorzaak zijn van verslapte bekkenbodemspieren, maar ook vrouwen die geen bevalling (langs de normale weg) hebben gehad, kunnen last hiervan krijgen. Wat helpt, is fysiotherapie waarbij de bekkenbodemspieren worden getraind. Soms wordt een operatie uitgevoerd.Bij vrouwen boven de 60 jaar ontstaat urineverlies meer uit een plotselinge (of juist constante) aandrang om te gaan plassen. Is er geen toilet in de buurt waar ze onmiddellijk naartoe kan, dan gaat het fout. Het probleem is een overactieve blaas, die ook nachtelijk urineverlies veroorzaakt. De blaas geeft normaal een prikkel aan de hersenen als hij vol zit en geleegd wil worden. De prikkel zorgt voor onwillekeurige samentrekkingen van de blaasspier. Deze vorm van aandrang kan worden behandeld met fysiotherapie waarbij de blaas wordt getraind om abnormale blaasprikkels af te remmen. Er zijn ook medicijnen die de prikkelbaarheid van de blaas kunnen afremmen.
Branderig gevoel bij het plassen en een blaasontsteking
De verminderde oestrogeenproductie maakt het slijmvlies van het urinekanaal dunner, waardoor een branderig gevoel bij het plassen ontstaat. De arts kan een zwak werkend hormoon voorschrijven die het slijmvlies weer dikker maakt, waardoor deze klacht kan worden verholpen. Een blaasontsteking wordt veroorzaakt door bacteriën die hun weg naar de blaas hebben gevonden. Het dunnere slijmvlies in het urinekanaal maakt het voor bacteriën makkelijker deze weg te vinden. Ook voor vrouwen die erg bevattelijk zijn voor blaasontstekingen wordt een zwakwerkend hormoon voorgeschreven.Het Menopauze Centrum
Het Menopauze Centrum is ontstaan uit gynaecologische maatschappijen die vrouwen in de overgang met hun ervaring en medische kennis willen helpen. Met een verwijsbrief van de huisarts kun je in één van de veertien centra terecht voor individuele vragen of begeleiding krijgen van een menopauze deskundige.De Menopauze Centra geven algemene voorlichting over de menopauze door middel van folders en voorlichtingsavonden. Op de website van het Menopauze Centrum vind je informatie over de data en locaties van de verschillende voorlichtingsbijeenkomsten. Via de website vind je alle informatie over de overgang. Je kunt via een zelftest in tien minuten vaststellen of eventuele klachten mogelijk te maken hebben met de overgang.
In het Menopauze centrum houdt een menopauze verpleegkundige (ondersteund door een gynaecoloog) spreekuur. Om een afspraak te maken, bel je naar het dichtstbijzijnde centrum. Tijdens het spreekuur kun je al je vragen kwijt over de overgang en een eventuele behandeling van je klachten.
Opvliegers
Een opvlieger is een plotselinge temperatuurwisseling in het lichaam. Het voelt aan als blozen, maar het is heftiger. Sommige vrouwen vergelijken een opvlieger met het gevoel in brand te staan. Je kunt er een enkele keer per week of zelfs in de maand last van hebben, maar je kunt ook tientallen opvliegers per dag krijgen.Opvliegers worden veroorzaakt door het hormoon oestrogeen. De hypofyse, het centrale aansturingspunt in onze hersenen, krijgt door het schommelende hormoonpeil verkeerde instructies. Zo kan de hypofyse denken dat de lichaamstemperatuur te hoog is. De hyposfyse zal in dat geval ingrijpen en zet het afkoelmechanisme van het lichaam in werking: de huid wordt koud en klam, het hart gaat sneller kloppen en het bloed stijgt naar het hoofd. Ze veroorzaakt onverwacht een kortdurende verwijding van de bloedvaatjes aan de oppervlakte van de huid (met name in het gezicht, hals en borst). De verwijde bloedvaatjes zorgen niet alleen voor de rode kleur, maar ook voor veel warmte. Een opvlieger kan enkele seconden duren, maar er zijn ook vrouwen die een half uur last hebben.
Klachten van opvliegers kunnen worden verminderd met de volgende tips:
Een opvlieger is een plotselinge temperatuurwisseling in het lichaam. Het voelt aan als blozen, maar het is heftiger. Sommige vrouwen vergelijken een opvlieger met het gevoel in brand te staan. Je kunt er een enkele keer per week of zelfs in de maand last van hebben, maar je kunt ook tientallen opvliegers per dag krijgen.
Opvliegers worden veroorzaakt door het hormoon oestrogeen. De hypofyse, het centrale aansturingspunt in onze hersenen, krijgt door het schommelende hormoonpeil verkeerde instructies. Zo kan de hypofyse denken dat de lichaamstemperatuur te hoog is. De hyposfyse zal in dat geval ingrijpen en zet het afkoelmechanisme van het lichaam in werking: de huid wordt koud en klam, het hart gaat sneller kloppen en het bloed stijgt naar het hoofd. Ze veroorzaakt onverwacht een kortdurende verwijding van de bloedvaatjes aan de oppervlakte van de huid (met name in het gezicht, hals en borst). De verwijde bloedvaatjes zorgen niet alleen voor de rode kleur, maar ook voor veel warmte. Een opvlieger kan enkele seconden duren, maar er zijn ook vrouwen die een half uur last hebben.
Klachten van opvliegers kunnen worden verminderd met de volgende tips:
Kleding
Draag geen synthetische kleding. Synthetische vezels nemen nauwelijks vocht op en ventileren slecht. Kies liever voor natuurlijke stoffen, zoals katoen, zijde en wol. Deze stoffen absorberen goed. Daarbij is wol een goede temperatuurregelaar. Draag kleding in laagjes, die je gemakkelijk aan en uit kunt trekken.Ontspan
Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden. Leer jezelf te ontspannen met ontspanningsoefeningen.Slapen
Kies voor katoenen lakens en wollen dekens. Vervang het synthetische dekbed.Praktisch
Zorg dat je in je handtas een kleine handventilator bij de hand hebt. Leg een koud washandje in je nek, dat kan erg verkoelend werken.Drinken en roken
Alcohol heeft een ongunstige werking op de oestronspiegel. Overschrijdt daarom de richtlijn van 3 tot 6 glazen per week liever niet. Rokende vrouwen hebben meer last van opvliegers, in het bijzonder de slankere vrouwen.Draag geen synthetische kleding. Synthetische vezels nemen nauwelijks vocht op en ventileren slecht. Kies liever voor natuurlijke stoffen, zoals katoen, zijde en wol. Deze stoffen absorberen goed. Daarbij is wol een goede temperatuurregelaar. Draag kleding in laagjes, die je gemakkelijk aan en uit kunt trekken.Ontspan
Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden. Leer jezelf te ontspannen met ontspanningsoefeningen.Slapen
Kies voor katoenen lakens en wollen dekens. Vervang het synthetische dekbed.Praktisch
Zorg dat je in je handtas een kleine handventilator bij de hand hebt. Leg een koud washandje in je nek, dat kan erg verkoelend werken.Overgangsklachten
Niet iedere vrouw ervaart de overgangsklachten op dezelfde manier. Sommige vrouwen ervaren de klachten over een kortere periode, terwijl andere vrouwen meerdere jaren last kunnen hebben. Er zijn ook vrouwen die nauwelijks last hebben van de overgang, maar dat geldt beslist niet voor de meeste vrouwen. Overgangsklachten kunnen ernstig zijn en soms zo ernstig dat de vrouw niet goed kan functioneren, zowel thuis als op het werk.Overgangsklachten tijdens de perimenopauze
De perimenopauze kondigt zich bij de meeste vrouwen aan door middel van veranderingen in de maandelijkse menstruatie. De tussenperiodes tussen twee menstruaties gaan langer duren. De bloedingen kunnen daarbij heviger zijn. Omdat de hormoonspiegel tijdens de menstruatie erg laag kan zijn, kunnen vrouwen in deze vroege periode last krijgen van opvliegingen. s Nachts kunnen vrouwen drijfnat van het zweten wakker worden. Een aantal vrouwen voelt zich overdag lamlendig, prikkelbaar en heeft last van stemmingswisselingen.Overgangsklachten tijdens de menopauze
De vrouw kan pijn ervaren bij het vrijen omdat de huid van de schede dunner, gevoeliger en droger is geworden. Veel vrouwen hebben minder zin in vrijen. Er kunnen gewrichtsklachten optreden en er kan incontinentie (urineverlies) ontstaan. Een bekende klacht in een later stadium van de overgang is osteoporose (botverlies). Dit komt door de verminderde aanmaak van bot in verhouding tot bot dat verdwijnt door afbraak. Hierdoor worden de botten poreuzer. Als een vrouw valt, kan zij hierdoor sneller haar botten breken.Seks en de overgang
Veel vrouwen in de overgang geven aan dat ze minder zin hebben in seks. Hier zijn lichamelijke redenen voor, maar ook psychologische. Omdat de eierstokken minder testeron produceren bijvoorbeeld. Dit hormoon zorgt namelijk voor de zin in vrijen. Een ander overgangsverschijnsel is een droge vagina, waardoor het vrijen pijnlijker wordt. Door afname van het vruchtbaarheidshormoon oestrogeen wordt er weinig tot geen vaginaal slijm aangemaakt. De vagina wordt hierdoor droger. Er zijn speciale vaginale crèmes en tabletten. Ze bevatten vaak een zwak werkend hormoon die het slijmvlies van de vagina weer dikker maakt.Vrijen is anders
Moeheid en lusteloosheid zijn grote boosdoeners. De overgang kost veel energie. De beleving van het vrijen verandert voor ouder wordende vrouwen. Wat zij vroeger prettig en spannend vonden, kan op oudere leeftijd gaan tegenstaan. Veel vrouwen hebben meer tijd nodig om in de stemming te komen.De meeste oudere vrouwen beleven meer plezier aan intimiteit op een andere manier dan het vroeger was. Voor de partner kan dat een probleem opleveren, omdat hij misschien niet direct zal begrijpen waarom het nu anders moet. Het is daarom belangrijk met je partner hierover te praten. Voor veel vrouwen is de overgang een genadeloze confrontatie met het ouder worden. Zij worden onzeker over hun lichamelijke aantrekkelijkheid. Wanneer de acceptatie van het ouder wordende lichaam een serieus probleem dreigt te worden, is het belangrijk hierbij hulp te zoeken via de huisarts. Zie ook tip 8.
Voeding en gewicht
Met de juiste voeding kunnen vrouwen hun overgangsklachten verminderen. Bij een hevige menstruatie verlies je veel bloed. Het is dan verstandig om ijzerhoudende voedingsmiddelen te gebruiken. Er zit veel ijzer in vlees, volkorenproducten en bladgroente. Zorg tijdens je menstruatieperiode ook voor voldoende rust.Veel vrouwen nemen tijdens de overgang (wat) aan gewicht toe. Omdat tijdens de overgang het oestrogeengehalte in het lichaam daalt, verbrandt het lichaam minder calorieën. Daarbij daalt ook de productie van testeron. Het lage testerongehalte zorgt voor verlies van spiermassa en toename van vetmassa. Vrouwen die al overgewicht hebben voor de overgang, moeten extra alert zijn op deze verandering in het lichaam. Zij lopen een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en diabetes. Het is daarom belangrijk om tijdens de overgang de eetgewoonten aan te passen. Raadpleeg een diëtist of voedingsdeskundige als je tijdens de overgang graag wilt afvallen.
Naast een goede, volwaardige voeding is voldoende lichaamsbeweging een goede gewoonte. Lichaamsbeweging is niet alleen goed voor de lijn, maar ook voor de gemoedstoestand, die tijdens de overgang nogal aan schommelingen onderhevig is. Kies een sport uit die bij je past en waar je lang plezier aan zult beleven. Yoga is bijvoorbeeld een sport die geest en lichaam in balans brengt. Het regelmatig uitvoeren van de oefeningen maken het lichaam bovendien weer lenig. Fietsen, wandelen (Nordic Walking), of zwemmen in de buitenlucht is ook een prima beweging. Het is belangrijk dat je het bewegen met plezier doet en het je niet tegen staat. Dan werkt het alleen maar averechts.
Vroege overgang
Wanneer de menstruatie voor het veertigste jaar al ten minste vier maanden is gestopt, kan dit betekenen dat je in de overgang bent gekomen. Artsen noemen het prematuur ovarieel falen (POF). Er vindt geen eisprong meer plaats, de menstruatie blijft weg en de vruchtbare levensfase is beëindigd. Er ontstaan overgangsklachten en op de lange duur kan botontkalking optreden en de kans op hart- en vaatzieken is iets gestegen. Een vroege overgang ontstaat, simpel gezegd, omdat er geen eicellen meer zijn en de eierstokken niet meer werken. POF komt voor bij ongeveer 1 op de 100 vrouwen voor het veertigste jaar en bij 1 op de 1000 vrouwen voor het dertigste jaar.Een te vroege overgang kan veroorzaakt worden door beschadiging of verwijdering van de eierstokken, bijvoorbeeld door bestraling en chemotherapie. Sommige ziekten veroorzaken enzymtekorten die kunnen bijdragen aan een te vroege overgang. Er kan sprake zijn van chromosomale afwijkingen, DNA-afwijkingen en andere erfelijke oorzaken. Ten slotte kan een auto-immuunziekte de oorzaak zijn. Helaas is bij zeventig procent van de vrouwen de oorzaak voor de te vroege overgang echter niet bekend.
Wanneer je menstruatieklachten hebt, kun je het beste zo vroeg mogelijk naar de huisarts gaan. Er kan een bloedonderzoek worden gedaan waarbij een te vroege overgang kan worden vastgesteld. Is dit het geval, dan volgt een grote reeks onderzoeken.
In principe zijn de klachten bij een te vroege overgang vergelijkbaar met die van de gewone overgang. De vruchtbaarheid is sterk verminderd.
Vrouwen met POF zullen over het algemeen geen kinderen meer kunnen krijgen. Toch raakt vijf tot tien procent van de vrouwen met POF spontaan zwanger. Daarom moeten vrouwen met POF die niet zwanger willen worden toch anticonceptie gebruiken. Vrouwen met POF die wel zwanger willen worden, hebben slechts kans bij één medische behandeling: via in vitro fertilisatie (IVF). Dit is een reageerbuisbevruchting met eiceldonatie. De kans op een zwangerschap is ongeveer 20 tot 25 procent.
De helft van de vrouwen die (te) vroeg in de overgang komen, krijgt te maken met een versnelde botafbraak. Zij hebben een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Vanwege de verminderde hormoonproductie hebben deze vrouwen daarentegen een mogelijk kleinere kans op borstkanker.
Een te vroege overgang is voor de meeste vrouwen moeilijk te verwerken. Er ontstaan naast lichamelijke klachten vaak ook psychische klachten, zeker als er sprake is van een kinderwens. De negatieve gevoelens kunnen invloed hebben op relaties en de omgeving. Het is voor deze vrouwen belangrijk deskundige hulp te vragen en veel te praten met de partner, familie en vrienden. Het helpt ook om contact te zoeken met lotgenoten.
Tips & Reacties
Koelkompres
Bij warm weer kun je ook een koelkompres in de nek leggen. Dit zorgt ervoor dat de hals koel blijft. Dit kan goed helpen tegen opvliegers.
Tip van G. Plaisier op 10 oktober 2012
